Diagnoza to zbiór działań, które służą zebraniu informacji o pacjencie i jego otoczeniu oraz o zależnościach, jakie pomiędzy nimi występują. Rozumiana jest zarówno jako proces stawiania i weryfikacji hipotez, jak i efekt tego procesu. Pozwala na opis stanu osoby badanej, jej mocnych stron i ewentualnych trudności w funkcjonowaniu na co dzień. W jej trakcie psycholog może próbować odpowiedzieć na pytanie dotyczące przyczyny obecności określonych objawów, co z kolei pozwala na sformułowanie dla pacjenta odpowiednich zaleceń. Cele diagnozy mogą różnić się zależnie od jej rodzaju i trudności, z jakimi zmaga się pacjent. Od tych czynników zależny będzie również dobór testów diagnostycznych.
Test, wywiad i obserwacja
Testowanie jest elementem diagnozowania, pomiarem zachowań, który musi być wystandaryzowany i obiektywny, a więc posiadać ujednolicony sposób posługiwania się nim i mimo przeliczania go przez różnych diagnostów – dawać takie same wyniki. Poniżej opiszę wybrane rodzaje diagnozy i testy, jakie są w jej zakresie stosowane w naszym centrum i z którymi zwykle kojarzony jest proces diagnostyczny. Nie można jednak zapominać o takich narzędziach, jak wywiad czy obserwacja, które stanowią podstawę diagnozy i są stosowane niezależnie od rodzaju wykonywanego testu.
Jak długo trwa proces diagnostyczny?
Diagnoza to zwykle cykl od dwóch do trzech spotkań. Podczas pierwszego lub pierwszych dwóch, przeprowadzany jest wywiad, podczas którego mamy na celu poznanie najistotniejszych informacji o osobie badanej i rodzaju jej motywacji do badania. Następnie stosujemy określone testy diagnostyczne. Ostatnie spotkanie poświęcamy na omówienie wyników testowych i wydaniu opinii psychologicznej sporządzonej na podstawie badania.
Jak wygląda opinia psychologiczna?
W przypadku diagnozy w opinii psychologicznej znajdują się zarówno dane z wywiadu, obserwacji, jak i badania testowego. Jest to opis zestawiający wszystkie posiadane przez diagnostę informacje o osobie badanej, celem analizy postawionych wcześniej hipotez, a czasami także postawienia nowych. Istotne jest tu użycie słowa “hipoteza”, które rozumiane jest jako przypuszczenie, wymagające dowiedzenia lub obalenia. Trzeba wziąć pod uwagę, że wyniki każdego testu psychologicznego obarczone są pewnym błędem, który nie pozwala na formułowanie na ich podstawie wniosków o charakterze niepodważalnych, pewnych i prawdziwych twierdzeń. Stąd, musimy mieć na względzie, że zapisane w opinii psychologicznej informacje o wynikach testowych nie będą miały takiego charakteru.
Jak przygotować się na wizytę diagnostyczną?
Aby odpowiedzieć na pytanie dotyczące przygotowania do wizyty, muszę na wstępie napisać, że osoba badana powinna wykazywać odpowiedni stopień współpracy i być odpowiednio zaangażowana. Może przykładowo być poproszona o przeczytanie twierdzeń testowych i ustosunkowanie się do nich, czy wykonanie określonych zadań. Ważne jest więc, aby była ona odpowiednio wypoczęta oraz nie była pod wpływem żadnych środków psychoaktywnych.
Rodzaje diagnozy psychologicznej
Diagnoza osobowości
Służy stworzeniu charakterystyki profilu osobowości, poznaniu zasobów osoby badanej oraz takich cech, które mogą utrudniać jej codzienne funkcjonowanie. Stosowana jest również w kierunku diagnozy zaburzeń osobowości. Opiera się na licznych kwestionariuszach i testach osobowości, takich jak m.in.: SCID-5-PD czy MMPI-2.
Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości według DSM-5 (SCID-5-PD) jest wywiadem diagnostycznym, który umożliwia diagnozę zaburzeń osobowości na podstawie kryteriów zawartych w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. W pierwszej kolejności, osoba badana otrzymuje przesiewowy, samoopisowy (polegający na własnej ocenie siebie) kwestionariusz osobowości i udziela odpowiedzi na zawarte w nim pytania. Wypełnienie go zajmuje około 20 minut i pozwala ograniczyć czas przeprowadzania wywiadu, który jest kolejnym krokiem badania.
Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości (MMPI-2), stosowany jest do oceny osobowości i zaburzeń psychicznych. Podobnie jak przesiewowy kwestionariusz w badaniu wyżej opisanym testem, również jest on samoopisowy. Składa się z 567 stwierdzeń, gdzie zadaniem osoby badanej jest ustosunkowanie się do nich. Zakłada się, że osoba, która uzyskała wysoki wynik w danej skali, może przejawiać cechy i zachowania, które przejawiały inne osoby z podobnymi wynikami w tej skali. Narzędzie to daje możliwość generowania złożonych opisów osobowości, co zapewnia mu dużą popularność.
Diagnoza intelektu
W przypadku diagnozy intelektu stosuje się m.in. Skalę Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (WAIS-R). Składa się z ona z sześciu testów słownych oraz pięciu testów bezsłownych. Zadaniem osoby badanej jest wykonywanie różnych zadań lub udzielanie odpowiedzi na zadane jej pytania. Na podstawie wyników obliczane są ilorazy inteligencji w Skali Słownej, Skali Bezsłownej i Skali Pełnej oraz w czynnikach: Rozumienie Werbalne, Organizacja Percepcyjna, Pamięć i Odporność na Dystraktory. Skala ta pozwala więc na ocenę ogólnego poziomu inteligencji oraz silnych i słabych stron osoby badanej.
Diagnoza neuropsychologiczna
Jej celem jest ocena sprawności procesów poznawczych, takich jak: pamięć, uwaga, język, funkcje wzrokowo-przestrzenne czy wykonawcze. Badanie takie stanowi punkt wyjścia dla zaplanowania różnych form pomocy, np.: psychologicznej lub neuropsychologicznej. Narzędziami, stosowanymi w tym zakresie są m.in.: WCST i CVLT. Istotne jest powtórzenie, że narzędzia diagnostyczne dobierane są w zależności od rodzaju trudności pacjenta.
Test Sortowania Kart z Wisconsin (WCST) służy do pomiaru funkcji wykonawczych, które rozumie się, jako nadzorcze, kontrolujące i kierujące naszą poznawczą aktywnością. Czas jego wykonywania obejmuje 20-30 minut, nie ma jednak ograniczenia czasowego. Osoba badana otrzymuje 128 kart (podzielonych na dwie talie) i jej zadaniem jest dopasowanie każdej z nich do jednej z czterech kart wzorcowych. Reguła dopasowania nie jest podana i musi zostać określona przez osobę badaną. Po każdym sortowaniu otrzymuje ona od psychologa informację, czy odpowiedź była dobra, czy zła.
Kalifornijski test Uczenia się Językowego (CVLT) przeznaczony jest do badania zarówno osób zdrowych, jak i pacjentów z różnych grup klinicznych. Psycholog kilkakrotnie odczytuje listę produktów, które można zakupić w supermarkecie. Zadaniem osoby badanej jest uczenie się jej. Test pozwala na ocenę pamięci w zakresie kodowania – zapisywania, przechowywania – magazynowania, wydobywania – odtwarzania i przywoływania w umyśle rozpoznawania informacji.
Dodatkowe, istotne informacje na zakończenie
Proces diagnostyczny, niezależnie od jego rodzaju, przebiega pod nadzorem psychologa. Jest on zawsze obecny, nawet w przypadku wypełniania przez osobę badaną kwestionariusza samoopisowego. Dba o to, by zapewnić odpowiednie warunki badania oraz odpowiada za gwarancję co do chronienia uzyskanych przez nią wyników. W przypadku zapisania się po raz pierwszy na badanie diagnostyczne naturalną może być pojawiająca się obawa przed tego typu, nowym doświadczeniem. Istotne jest, aby pamiętać, że będzie towarzyszył nam odpowiedzialny za ten proces psycholog, który zapozna nas z wymaganymi procedurami i wyjaśni wszelkie niejasności.
Literatura:
Jaworowska, A. (2002). Test Sortowania Kart w Wisconsin. Podręcznik (polska adaptacja). Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Łojek, E., Stańczak J. (2010). Podręcznik do Kalifornijskiego Testu Uczenia się Językowego. Polska adaptacja. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Graham, J. R., (2015). MMPI-2 Ocena osobowości i psychopatologii. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Zawadzki, B., Popiel, A., Pragłowska, E. SCID-5-PD Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości DSM-5. Polska adaptacja. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.